مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی روند رکود علمی اعضای هیئت علمی دانشگاهها را بررسی کرد بر اساس این بررسی آمار دقیقی از اعضای هیئت علمی مشمول رکود علمی در دسترس نیست.
به گزارش خبرگزاری مهر، در مقدمه این بررسی آمده است: دانشگاهها و موسسه‌های آموزش عالی و پژوهشی به‌عنوان بنگاه‌های دانش مأموریت تولید علم و انتشار و ترویج آن را بر‌عهده دارند و در این فرآیند نقش اعضای هیئت علمی اینگونه موسسات از برجستگی خاصی برخوردار است اما به همان نسبت که سهم آنها در دستیابی به آخرین دستاوردهای دانش بشری و ترویج و انتشار آن یافته‌ها در قیاس با دیگر کارگزاران نظام رفیع و برجسته است، به همان نسبت نیز در معرض رکود و جاماندگی از پیشرفت‌های علمی روز قرار دارند.
به خصوص که با سرعت گرفتن تولید علم امکان همراهی و هماهنگی تمامی اعضای هیئت علمی در تمامی عرصه‌های علمی به‌دلایل مختلف امکانپذیر نیست. با این همه بنگاه‌های دانش مورد اشاره می‌کوشند که با وضع مقررات تشویقی و تنبیهی امکان ارتقای هرچه بیشتر اعضای هیئت علمی را فراهم آورند و از افزایش مصادیق رکود علمی بکاهند.
رکود علمی از منظر مقررات استخدامی هیئت علمی
شاید برای اولین‌بار رکود علمی در مقررات استخدامی اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران مصوب دی‌ماه ۱۳۴۶ مطرح شد. ماده (۳۲) آیین‌نامه مذکور مقرر می‌داشت که “هرگاه رئیس دانشگاه به نحوی از انحاء از رکود علمی و عدم کفایت و صلاحیت هریک از اعضای هیئت علمی دانشگاه برای وظایف آموزشی و یا پژوهشی محوله مطلع گردد، کمیسیونی مرکب از سه نفر از استادانی که صلاحیت رسیدگی در مورد کارهای آموزشی و پژوهشی وی دارند ترتیب خواهد داد تا تحقیق به‌عمل آورد و گزارش کامل و موجهی بدهد. تشکیل و گزارش کمیسیون مذکور به‌طور محرمانه خواهد بود و در صورتی‌که این گزارش حاکی از رکود علمی عضو یا عدم کفایت و یا صلاحیت او برای اجرای وظایف محوله باشد، رئیس دانشگاه مراتب را جهت رسیدگی و اتخاذ تصمیم به هیئت ممیزه دانشگاه ارجاع می‌نماید. چنانچه هیئت ممیزه پس از رسیدگی به کلیه فعالیت‌های علمی و پژوهشی عضو و اخذ توضیحات لازم، رکود علمی و یا عدم کفایت و صلاحیت عضو را محرز دانست به خدمت دانشگاهی او خاتمه داده می‌شود و به‌ترتیب زیر با وی رفتار می‌شود:
الف) در صورتی‌که عضو واجد شرایط بازنشسته شدن باشد بازنشسته می‌شود.
ب) در صورتی‌که عضو شرایط بازنشسته شدن را دارا نباشد کلیه وجوهی که بابت کسور بازنشستگی پرداخته است به او مسترد می‌شود. تصمیم هیئت ممیزه پس از تصویب رئیس دانشگاه قطعی و لازم‌الاجراست”.
ماده (۱۷) مقررات مربوط به طرز تشکیل و اختیارات و وظایف هیئت ممیزه: مصوب ۱۸ آبان ۱۳۸۷ هیئت منتخب شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز تصریح می‌کند بر اینکه، تصمیم‌گیری درخصوص ارتقای مرتبه و رکود علمی اعضای هیئت علمی منحصراً به‌عهده هیئت ممیزه “موسسه” است. به بیان دیگر تفویض اختیار به کمیسیون‌های تخصصی برای تصمیم‌گیری در این مورد مجاز نیست.
بر طبق تبصره “۲” ماده (۳) مقررات مربوط به طرز تشکیل و اختیارات و وظایف کمیته منتخب دانشکده/ پژوهشکده/… مصوب ۱۸ آبان ۱۳۸۷، گزارش رکود علمی عضو هیئت علمی، تشکیل جلسه کمیته منتخب درخصوص رسیدگی به این گزارش و اعلام نتیجه بررسی پرونده در کمیته منتخب به رئیس دانشکده / پژوهشکده /… و طی مراحل بعدی به‌طور محرمانه خواهد بود.
بر طبق ماده (۴) همین مصوبه رئیس دانشکده/ پژوهشکده/ … موظف است نتیجه بررسی پرونده ارتقای مرتبه رکود علمی (در صورت تأیید رکود علمی) در کمیته منتخب را ظرف مدت ۱۵ روز از تاریخ اعلام نظر کمیته، کتباً به عضو هیئت علمی اعلام کند.
عضو هیئت علمی می‌تواند ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ کتبی نظر کمیته، اعتراض خود را به رئیس دانشکده/ پژوهشکده/ … تسلیم کند. در غیر این‌صورت جریان پرونده ادامه می‌یابد (اگر قابل جریان باشد). در صورتی‌که عضو هیئت علمی در مهلت مقرر اعتراض کند، کمیته منتخب موظف است مجدداً به پرونده وی رسیدگی و نظر خود را ظرف مدت یک‌ماه از تاریخ وصول اعتراض، به‌طور کتبی به رئیس دانشکده/ پژوهشکده/ … اعلام کند. پس از اعلام نظر مجدد کمیته، جریان پرونده ادامه می‌یابد (اگر قابل جریان باشد).
ماده (۱۱) دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه تبصره “۲” ماده (۱) قانون اصلاح پاره‌ای از مقررات مربوط به پایه حقوق اعضای رسمی هیئت علمی (آموزشی و پژوهشی) شاغل و بازنشسته دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی با عنوان دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه خدمت موظف و اعطای ترفیع اعضای هیئت علمی آموزشی و پژوهشی مصوب اسفند ۱۳۷۷ مصداق رکود علمی را “عدم کسب حداقل امتیاز برای ارتقای عضو هیئت علمی طی سه سال متوالی” مشخص کرده است.
در ادامه این گزارش آمده است: با عنایت به مراتب فوق موضوع رکود علمی اعضای هیئت علمی دانشگاهها و موسسه‌های آموزش عالی موضوع جدیدی نیست، اما درحال حاضر به‌دلایل زیر این مسئله بارزتر گشته است:
۱. افزایش تعداد دانشجویان، رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی، نیاز به افزایش اعضای هیئت علمی دانشگاهها و مراکز پژوهشی را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. حال آنکه شاخص هیئت علمی متناسب با شاخص رشد جمعیت دانشجویی کشور رشد نکرده است. در نتیجه هیئت علمی موجود، بیش از حد درگیر مشغله‌هایی چون تدریس بیشتر از ساعات موظفی و… شده‌اند بدون اینکه فرصت انجام امور پژوهشی و ارتقای سطح علمی خود متناسب با تحولات پرشتاب علمی را داشته باشند.
۲. با توجه به روند سریع تولید علم در جهان، همگام شدن با توسعه علمی به صرف وقت زیادی احتیاج دارد، که این با مشغله بیش از حد اعضای هیئت علمی منافات دارد به‌خصوص که مشغله زیاد هیئت علمی عمدتاً ناشی از انجام امور تکراری در حوزه تدریس است.
۳. آیین‌نامه ارتقا نسبت به گذشته شکل کمی و محاسباتی به‌خود گرفته است و لاجرم ارزیابی عملکرد هیئت علمی به‌صورت دقیق‌تری نسبت به گذشته انجام می‌شود.
بنابراین به‌منظور فعال کردن و همراه شدن اساتید و اعضای جامعه علمی کشور با روند جریان علمی در جهان، که مورد توقع مؤسسات دانشگاهی است، اجرای مقررات مرتبط با رکود علمی در آیین‌نامه استخدامی، در زمان کنونی بیش از گذشته کاربرد دارد. در همین راستا تعدادی از اساتید دانشگاهها و مراکز پژوهشی مشمول این بند از مقررات استخدامی قرار گرفته‌اند که آمار دقیقی از اعضای هیئت علمی مشمول رکود علمی در دسترس نیست.
ضمن اینکه باید در نظر داشت در فضای سیاسی جامعه هر حرکتی از جمله برخورد با اساتیدی که دچار رکود علمی هستند، می‌تواند صبغه سیاسی به‌خود بگیرد و با این دلیل به‌عنوان پدیده‌ای غیر‌طبیعی جلوه‌گر شود.
