مقدمه:
سالانه صدها پروپوزال تحقیقاتی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی تدوین و مورد تایید قرار می‌گیرد که به صورت ضمیمه ، پرسشنامه‌هایی نیز در ساختار خود جای داده‌اند. برخی از این پرسشنامه‌ها بصورت بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرند ، با اینحال در برخی طرحهای مصوب نیز پرسشنامه‌های ویژه همان طرح به چشم می‌خورد . برخی محققان بر این باورند که تنها ترجمه و بکارگیری یک پرسشنامه بین‌المللی و استفاده از آن در یک طرح کفایت می‌کند . برخی دیگر نیز بر این اعتقادند که تنها بیان متغیرها و شاخص‌های مورد بررسی در طرح در قالب یک پرسشنامه ، سایر ارزیابی‌های مربوط به آن پرسشنامه را طلب نمی‌کند .
با این وصف ، آنچه که به واقعیت مسلم قابل بیان است ، این است که چه طراحی یک پرسشنامه برای نخستین بار و چه بکار گیری یک پرسشنامه متداول و بین‌المللی ، پیش از استفاده باید از لحاظ تناسب داشتن با جامعه موردپژوهش ، محتوای سؤالات و حتی جامع و مانع بودن ، ارزیابی و باصطلاح “هنجاریابی” گردد.
در سلسله مباحث آتی ، در ابتدا به بررسی و تحلیل مراحل طراحی و تدوین یک پرسشنامه تحقیقاتی خواهیم پرداخت و در ادامه ، نحوه هنجاریابی و ارزیابی یک پرسشنامه را در جامعه مورد پژوهش مورد تحلیل قرار خواهیم داد.
طراحی پرسشنامه:
گام اول : شناسایی شاخص‌های مطالعه
در ابتدای مرحله طراحی پرسشنامه ، باید کلیه شاخصها و متغیرها ی اطلاعاتی یک طرح تحقیقاتی مورد شناسایی و طبقه‌بندی قرار گیرند. همانطور که می‌دانیم از لحاظ ساختاری ، متغیرها به دو گروه و هر گروه به دو زیر گروه طبقه‌بندی می‌گردند. گروه اول شامل متغیرهای کیفی (qualitative) می‌باشند که ساختار غیر عددی دارند و بصورت کیفیتی از یک شاخص بیان می‌گردند . این گروه خود به دو زیر گروه متغیرهای کیفی اسمی (nominal) و کیفی مرتبه‌ای(ordinal) تقسیم می‌گردد. متغیرهای اسمی شامل متغیرهایی است که تنها دویاچند جنبه از یک شاخص را بیان می‌کند که این جنبه‌ها هیچ برتری نسبت به یکدیگر ندارند ..مانند متغیر جنسیت که دارای دو جنبه مذکر و مؤنث می‌باشد . اما زیر گروه دوم شامل متغیرهای رتبه‌ای است که بین جنبه‌های مختلف آن تفاوت و ارجحیت وجود دارد . مانند سطح تحصیلات که می‌تواند به چهار جنبه بی‌سواد ، زیر دیپلم ،دیپلم و تحصیلات بالاتر تقسیم‌بندی شود .
اما گروه دوم از متغیرها شامل متغیرهای کمی (quantitative) هستند که نماینده از تعداد ، مقدار یا کمیتی از یک شاخص می‌باشند . این گروه نیز خود شامل دو زیر گروه است:
زیر گروه متغیر کمی گسسته که مقادیر آن عموما قابل بیان با اعداد صحیح بوده و صفر مطلق برای آن قابل تصور است مانند تعداد افراد یک جامعه (مثال:هیچ نفر معنا ندارد و در کنار آن ۱.۵ نفر معنایی ندارد)
زیر گروه دوم شامل متغیر کمی پیوسته است که به شکل یک عدد نسبی قابل بیان بوده و صفر آن در واقع معنای مشخصی ندارد مانند فشار خون (مثال : عدم فشار خون معنی ندارد و در کنار آن ، فشار خون ۱۴.۵معنای مشخصی دارد )
با شناخت نوع متغیرهای یک مطالعه ، گا?� نخست برای طراحی یا ارزیابی پرسشنامه یک مطالعه برداشته می‌شود.
