استناد به منابع معتبر جهت تنظیم و طرح مطالب در یک نوشتار علمی به عنوان یک اصل بدیهی پذیرفته شده است. ارائه فهرست کاملی از مراجع مورد استفاده برای اطلاع خوانندگان از آن رو حائز اهمیت است که امکان بررسی صحت و سقم محتوای یک نوشتار علمی و اعتبار آن را فراهم می آورد. در عین حال ذکر مراجع مورد استفاده در متن نوشتارلازمه رعایت امانتداری و اخلاق در نگارش علمی است.
در مرجع نگاری روشهای مختلفی مطرح است اما طرفنظر از جزئیات، همگی از سبک و سیاق نسبتا یکسانی تبعین می نمایند. رعایت اسلوب صحیح در مرجع نگاری نه تنها نشان دهنده دقت نویسندگان است، بلکه باعث وحدت رویه و سهولت کار خوانندگان جهت دسترسی به مراجع نوشتار مورد نظر میگردد. از مقالاتی که برای مجلات داخلی ارسال یا در آنها چاپ میشود این طور بر می آید که پژوهشگران ایرانی چندان به اسلوب صحیح مرجع نگاری آشنا نیستند یا به آن توجه نمی نمایند. امروزه مرجع نگاری با استفاده از نرم افزارهای ویژه مانند Reference Manager و EndNote آسان شده است. این نرم افزارها کار تنظیم متن مقاله، درج مراجع و تنظیم فهرست مراجع را بر اساس الگوی مجلات مختلف تسهیل میکنند. بعضی از مجلات برای مقالاتی که با استفاده از این نرم افزارها تنظیم شده باشند، امتیاز قائل میشوند.
سبک های مرجع نگاری متفاوت هستند. در عین حال نحوه مرجع نگاری در مورد مقاله، کتاب و سایر انواع مراجع متفاوت است. لذا ممکن است با توجه به جزئیات زیاد، مرجع نگاری دشوار به نظر برسد. اما باید توجه داشت که در مرجع نگاری لازم نیست چیزی را حفظ کنید. صرفا باید اصول آن را فرا گیرید و سپس با توجه به راهنمای نویسندگان مقاله (instruction to authors)، مراجع مقاله خود را تنظیم نمایید.
دو سبک از عمده ترین سبک های مرجع نگاری، سبک ونکوور (Vancouver Style) و سبک هاروارد (Harvard Style) میباشد. البته مرجع نگاری تنها محدود به این دو سبک نمیباشد و شاید بتوان ادعا کرد که به تعداد مجلات علمی، روشهای متنوع جهت مرجع نگاری وجود دارد.
سبک ونکوور
در سال ۱۹۷۸ سردبیران گروهی از معتبرترین مجلات پزشکی در ونکوور کانادا گرد هم آمدند تا مبنای مشترکی را جهت وحدت رویه در نگارش و چاپ مقالات ایجاد نمایند. لذا دستورالعملی تدوین شد که به نام محل برگزاری این جلسه با نام دستورالعمل یا سبک ونکوور شهرت یافت. بخشی از این دستورالعمل مربوط به مرجع نگاری بود. فعالیت این گروه با عنوان کمیته بین المللی سردبیران مجالات پزشکی (International Committee of Medical Journal Editors) ادامه پیدا کرد و این گروه طی جلسات سالیانه خود اقدام به اصلاح و بازنگری در دستورالعمل ونکوور مینماید. دستورالعمل ونکوور در حال حاضر با عنوان “الزامات واحد جهت ارسال مقالات برای مجلات زیست- پزشکی” (uniform requirements for manuscripts submitted to biomedical journals) مورد قبول و استفاده بسیاری از مجلات معتبر است. در ایران نیز این سبک مورد تایید کمیسیون نشریات علوم پزشکی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و مورد استفاده اکثریت قریب به اتفاق مجلات پزشکی قرار دارد. مبنای اصلی مرجع نگاری در سبک ونکوور یا همان “الزامات واحد” اشاره به مراجع در متن مقاله با ذکر شماره از یک الی آخر و تنظیم آنها در انتهای مقاله به ترتیب استفاده در متن و با ذکر شماره آنهاست.
در شماره بعدی خبرنامه موضوع مرجع نگاری را ادامه خواهیم داد.
برای آشنایی بیشتر با ساختار و نحوه نگارش “بخش مراجع و مرجع‌نگاری” به فصل ۱۰ از کتاب مبانی نگارش علمی تالیف دکتر غلامرضا حبیبی – گروه نگارش علمی (SWT)- موسسه فرزان مراجعه نمایید.
