گفتگوی اختصاصی ویژه نامه:مصاحبه با دکتر غلامرضا حبیبی؛مدیر عامل موسسه فرزان و کارآفرین برتر سال ۱۳۹۰

دکتر غلامرضا حبیبی، موسس و مدیرعامل موسسه توسعه دانش، پژوهش و فناوری فرزان است که در سال ۱۳۹۰ موفق به کسب عنوان کارآفرین برتر ملی شده است. به مناسبت دهمین سالگرد تاسیس موسسه فرزان، به پای صحبت دکتر حبیبی نشستیم تا دلایل توفیقاتشان را جویا شویم. در ادامه توجه شما را به متن گفتگویمان جلب می‌نماییم.

دکتر غلامرضا حبیبی، موسس و مدیرعامل موسسه توسعه دانش، پژوهش و فناوری فرزان است که در سال ۱۳۹۰ موفق به کسب عنوان کارآفرین برتر ملی شده است. وی در سال ۱۳۵۳ در تهران متولد شد. دکتر حبیبی در مقطع دکترا فارغ التحصیل رشته پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی تهران و در مقطع متوسطه فارغ التحصیل سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان است.
ایشان دارای ۲۰ عنوان مقاله در مجلات معتبر بین المللی تا سطح عامل تاثیر (IF) 24، ۲ عنوان مقاله در مجلات داخلی و ۶ مورد ارائه مقاله در کنگره های خارجی و داخلی می باشد. وی همچنین دارای ۱۱ عنوان کتاب تالیفی در زمینه های مختلف پژوهشی، آموزشی و تخصصی و ۵ عنوان کتاب در دست انتشار می باشد. تالیفات منتشر شده در زمره بهترین تالیفات کشور قرار داشته و جوایز کشوری زیادی را به خود اختصاص داده اند. وی همچنین موفق به اخذ یک گرانت بین المللی در زمینه مطالعه اپیدمیولوژیک واکسن سرطان گردن رحم و ۱۴ مورد گرانت پژوهشی داخلی شده است. هم اکنون از ایشان ۳ مورد اختراع در حال طی مراحل ثبت می باشد.
به مناسبت دهمین سالگرد تاسیس موسسه فرزان، به پای صحبت دکتر حبیبی نشستیم تا دلایل توفیقاتشان را جویا شویم. در ادامه توجه شما را به متن گفتگویمان جلب می‌نماییم.

ضمن عرض سلام؛ خودتان را معرفی کنید.
من غلامرضا حبیبی در تیر ماه ۱۳۵۳ در تهران متولد شدم. تحصیلات ابتدایی خود را در دبستانی نزدیک میدان انقلاب تهران و دوره راهنمایی و متوسطه را در دبیرستان علامه حلی تهران مربوط به سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان به پایان رساندم. در بهمن سال ۱۳۷۲ در رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران پذیرفته شدم و تحصیلات پزشکی را در این دانشگاه به پایان رساندم.
از همان ترم نخست، علاقه فراوانی به فعالیت های پژوهشی داشتم و به انتخاب هم دوره ای ها به عنوان نماینده علمی گروه برگزیده و به صورت جدی به امور پژوهشی پرداختم و این روند تا تاسیس موسسه توسعه دانش، پژوهش و فناوری فرزان ادامه یافت. من هم اکنون دارای ۲۰ عنوان مقاله در مجلات خارجی و ۱۱ عنوان کتاب، یک گرانت پژوهشی بین المللی و ۱۴ گرانت داخلی و ۳ اختراع در حال ثبت هستم.
تالیفات منتشر شده از بنده که اکثرا بصورت کار گروهی با مدیریت من بوده است جوایز کشوری زیادی را به خود اختصاص و در زمره بهترین تالیفات کشور قرار داشته اند. در ۳ تا ۴ سال اخیر به عنوان مدیر عامل موسسه توسعه دانش، پژوهش و فناوری فرزان تمرکز کاری من در موسسه بوده است. اینجانب موسس و نخستین سرپرست دفتر تدوین و بازنگری کتابهای آموزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز بوده ام.

تعریف شما از کارآفرینی چیست؟
کارآفرینی به ویژه کارآفرینی دانش بنیان یا Science Based Entrepreneurship موتور توسعه اقتصادی با محوریت نوآوری یا Innovation است. کارآفرینی تأسیس یک شرکت و کسب و کار جدید و به تبع آن اشتغال زایی مولد با محور نوآوری است. در چنین شرایطی تشخیص نیاز و فرصت های موجود در جامعه برای خدمات و محصولات جدید و راه اندازی کسب و کار، قدم نخست برای نوآوری می باشد.
در تعریف کارآفرینی به نوعی ریسک پذیری نیز مستتر است و طبیعتاً سرمایه گذاری کارآفرین اعم از منابع مالی یا زمان می تواند یک سرمایه گذاری ریسک پذیر به ویژه برای کارآفرینان دانش بنیان تلقی گردد.
لذا به نظر من چهار محور مهم” تشخیص فرصت، نوآوری، ریسک پذیری و اشتغال زایی” از ویژگی های مهم یک فرآیند کارآفرینانه محسوب می شوند که ماحصل این مجموعه، خلق ارزش ها و ثروت جدید برای جامعه و سازمان مورد نظر و کارآفرین می باشد.
بر مبنای چنین تعریفی، کارآفرینی الزاماً مقارن با ایجاد یک شرکت یا کسب و کار جدید نیست بلکه هر گونه تحول و نوآوری در کسب و کارهای موجود نیز می تواند منتهی به کارآفرینی گردد.

انگیزه شما از کارآفرینی چیست؟
به واقع راه اندازی موسسه توسعه دانش، پژوهش و فناوری فرزان توسط من با هدف کارآفرینی نبوده است. بلکه مانند هر کسب و کار دیگر بنا به علایق فردی صورت گرفته است. علایق کارآفرینانه در موسسه فرزان، دانش بنیان و مبتنی بر نیازهای مهم در جامعه علمی کشور با هدف توسعه و پیشرفت علمی در سطوح فردی و اجتماعی صورت گرفته است.
خوشبختانه ماحصل چنین رویکردی، کارآفرینی نیز بوده است؛ لذا انگیزه من از کارآفرینی در واقع همان علایق فردی برای توسعه علمی و پژوهشی کشور و حرکت در مسیر نوآوری بوده و در همان سیر تحصیلات و فعالیت های دانشگاهی من قرار داشته است.

راز موفقیت و پیشرفت خود را در چه می دانید؟
راز موفقیت و پیشرفت من به عنوان یک کار آفرین ، نوآوری و ایده های نوآورانه در جهت تحقق اهداف فردی و سازمانی، تعامل بین و درون سازمانی و شناخت و بکارگیری استعدادها و توانایی های نامرئی کارکنان موسسه در جهت تحقق اهداف آشکار مدیریت سازمان بوده است.

بزرگ ترین آرزوی شما چیست؟
به صورت کوتاه اعتلای فردی، سازمانی و ملی. ولی به عنوان محور و ماحصل کار گروهی مان، موفقیت موسسه و زیر مجموعه های وابسته به آن در مسیر توسعه پژوهشی و نوآوری یک هدف مهم می باشد.

چه زمان رضایت مندی کامل از کار خود دارید؟
آدمی هستم که کمتر به چیزی راضی می شوم ولی کلاً وقتی در حال انجام یک کار موثر هستم احساس رضایتمندی فوق العاده ای دارم به ویژه وقتی در حال پیشرفت به سمت یک هدف باشیم. وقتی به هدف می رسیم حرکت به سمت هدف بعدی مثل قبل رضایت بخش است.

شاخصی که شما را به عنوان کارآفرین برتر معرفی می نماید چیست؟
شاخص برتری ما در کارآفرینی، بدون تردید نوآوری است. ما از بدو حیات موسسه، نوآوری را سرلوحه تمامی کار های خودمان قرار دادیم. مستحضر هستید که فضای کسب و کار در کشورمان پیچیدگی های زیادی دارد. از سوی دیگر هنوز علیرغم تمامی تلاش های صورت گرفته، بخش خصوصی به ویژه در حوزه های فناوری، دانش بنیان و دانشگاهی کاملاً به رسمیت شناخته نشده است. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته، بخش بزرگی از پژوهش و آموزش عالی توسط مراکز و بخش خصوصی صورت می گیرد. حتی بهترین و موفق ترین دانشگاه های دنیا غیردولتی هستند؛ ولی این موضوع در ایران هنوز جا نیفتاده است. خاطرم هست زمانی که ما برای دریافت مجوز مرکز پژوهشی به یکی از مراجع مراجعه کرده بودیم کارمند آن بخش که اتفاقاً مسوول بخش مجوزها از جمله به بخش خصوصی بود سوال جالبی از من پرسید. ایشان پرسید، مگر در بخش خصوصی هم پژوهش می کنند؟
در چنین شرایطی که همچنان بخش خصوصی با محدودیت های زیادی روبرو است و فضای کسب و کار، ایده آل نیست و پژوهش از پتانسیل درآمدزایی کمتری نسبت به سایر فعالیت های کارآفرینانه برخوردار است، پایبندی به نوآوری با توجه به هزینه های آن کار ساده ای نبوده است.

آیا نوآوری های دیگری نیز داشته اید؟ توضیح دهید.
اساساً جهش موسسه در طراحی و عرضه محصولات و خدمات جدید طی ۳ تا ۴ سال اخیر با بهره گیری از دانش روز شتاب چشمگیری پیدا کرده است؛ به طور مشخص هم اکنون ما دست اندرکار ثبت ۳ اختراع هستیم که هر سه آنها نرم افزار و IT Based هستند. این سه نرم افزار با عنوان های فراسا، فرادیتا و فرانگار دارای ویژگی های نوآورانه هستند. به عنوان نمونه فرانگار سامانه آنلاین و تحت وب برای مدیریت مقالات پژوهشی است. من شخصاً نمونه این نرم افزار را در داخل یا خارج کشور و بانک های پتنت و اینترنت ندیده ام. ما این نرم افزار را با توجه به نیاز خودمان جهت مدیریت مراحل انتشار مقاله تهیه کرده ایم.
هم اکنون که من خدمت شما هستم ما به طور همزمان در حال پیگیری چاپ حدود ۲۰۰ مقاله در مجلات بین المللی هستیم. هر کدام از این مقالات شرایط خاص خود را دارد و مدیریت آن برای دپارتمان submission – ارسال مقالات – در موسسه کار ساده ای نیست. لذا ایده طراحی و مراحل تهیه و اجرای آن همگی در موسسه انجام گرفت تا فرانگار شکل بگیرد. از آنجا که شتاب تولید علم در کشور بالاست مراکز تحقیقاتی پیشرو نیز با شرایط مشابهی روبرو هستند و بعضاً ده ها مقاله در دست ارسال به مجلات یا پیگیری چاپ دارند. به همین دلیل فرانگار را به مراکز دیگر نیز معرفی کرده ایم و مورد استفاده تعدادی از آنها قرار گرفته است.
نرم افزار فراسا به عنوان یک سامانه آموزش و سنجش الکترونیک نیز ویژگی های منحصر به فردی دارد که در جریان تکوین نرم افزار و براساس نیازهای کاربران شکل گرفته است.
ویژگی خاص موسسه همراهی یک دپارتمان IT توانمند با دپارتمان های آموزشی و پژوهشی است که امکان تهیه محتوا و طراحی های آموزشی را در کنار توسعه زیرساخت و سرور فراهم کرد. لذا ما بعد از توسعه اولیه زیر ساخت نرم افزاری، تهیه سامانه های آموزشی الکترونیک را در اولویت کاری قرار داده ایم و به عنوان نخستین سامانه، سامانه آموزش آنلاین مهارت های پژوهشی با نام فراسای پژوهش را تهیه و عرضه کردیم. این مجموعه مشتمل بر ۶۰ دوره با طراحی آموزشی ایده آل و با استفاده از سامانه های چند رسانه ای به صورت Audiovisual و فلش های تعاملی است که محتوای آنها توسط برترین اساتید و پژوهشگران کشور تهیه شده است. این دوره ها در مرحله نخست با گرایش گروه علوم پزشکی عرضه شد و بعد از استقبال دانشگاه ها و مراکز پژوهشی پزشکی با گرایش های «مهندسی و علوم پایه» و «علوم انسانی» نیز مراحل نهایی آماده سازی و عرضه را می گذرانند.
لذا گروه های تخصصی مختلف در قالب یک همکاری بین رشته ای و در فرایندی کارآفرینانه، محصولی جدید که نمونه آن پیش از این در کشور وجود نداشت را تولید نمودند و کشور را نیز از محصولات مشابه خارجی فارغ ساختند.
هم اکنون چند بسته آموزشی آنلاین دیگر نیز در حال تولید است و بیش از ۶۰۰۰ کاربر در سامانه فراسا وجود دارند که در یک یا چند دوره ثبت نام و شرکت کرده اند.
از زمان آغازکار روی نرم افزار فرادیتا نیز ۳ تا ۴ سال می گذرد. فرادیتا یک سامانه نرم افزاری تحت وب برای مدیریت اطلاعات پژوهشی است که امکانات فوق العاده تخصصی برای مدیریت اطلاعات در پژوهش های بالینی و اپیدمیولوژیک را در هر دو زبان فارسی و انگلیسی پشتیبانی می نماید.
این سامانه زیر ساخت مناسبی برای شکل گیری همکاری های پژوهشی در مطالعات چند مرکزی و شبکه های پژوهشی در سطح ملی یا بین المللی است. هر سه این نرم افزارها تاییدیه شورای عالی انفورماتیک کشور و مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را دارا هستند.
از دیگر موارد نوآوری ما، ایجاد نخستین سازمان تحقیقات بالینی ایرانی است. سازمان های تحقیقات بالینی یا قراردادی، مراکزی هستند که اجرای طرح های تحقیقاتی دارویی توسط شرکت های داروسازی به آنها برونسپاری می شود. این شرکت ها هم اکنون در سطح جهان بسیار زیاد و فعال هستند. به نحوی که مثلاً در یک مورد در کشور چین فقط ۴۰۰۰ نیروی PhD و فوق لیسانس دارد.
در ایران در تحقیقی که در سال ۲۰۰۵ توسط UNCTAD و به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شده بود یکی از دو حلقه گم شده اصلی در تحقیقات دارویی ایران، سازمان های تحقیقات بالینی ذکر شده است. از این رو ما ضمن ایجاد زیر ساخت های لازم، موفق به کسب مجوز از معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی (سازمان غذا و داروی کنونی) جهت اجرای طرح های تحقیقاتی و ارائه خدمات در این حوزه شدیم. کار روی دو ترکیب دارویی گیاهی- دریایی ایرانی که یکی از آنها هم اکنون توسط یکی از شرکت های داروسازی ایرانی به بازار عرضه شده است و قرارداد و تفاهم نامه بین المللی در زمره گزارش عملکرد این حوزه قرار دارد. به این وسیله علاوه بر صدور خدمات تخصصی پژوهشی به خارج از کشور و اشتغالزایی، باعث ورود ارز به کشور نیز شده ایم.
البته موارد نوآوری موسسه بیشتر از این می باشد که به عنوان نمونه ایجاد نخستین مرکز نگارش علمی ایرانی با انتشار بیشتر از ۳۰۰ مقاله در مجلات معتبر بین المللی، ایجاد نخستین خبرنامه الکترونیک پژوهش در ایران، ایجاد نخستین مرکز مدیریت داده در زمره این نوآوریها قرار دارد.

چقدر در معرفی کارتان موفق بودید؟ چه راهکارهایی برای انتقال تجربیات خود به دیگران درنظر دارید تا آنها شکست های احتمالی شما را تجربه نکنند؟
هم اکنون موسسه در حال سازماندهی تجربیات کارآفرینانه خود می باشد تا در کنار دانش روز کارآفرینی آن را در اختیار کارآفرینان دیگر به ویژه کارآفرینان دانشگاهی و دانش بنیان قرار دهد.
از جمله مهم ترین اقدامات ما در این حوزه می توان به طی مراحل اخذ مجوز آموزش های کارآفرینی، توسعه بسته آموزشی آنلاین مهارت های کارآفرینی دانش بنیان، راه اندازی آزمایشی وب سایت کارآفرینی دانش بنیان و راه اندازی برنامه مشاوره کارآفرینی دانش بنیان برای کارآفرینان در این حوزه به ویژه علوم دارویی و پزشکی اشاره کرد که به نظر من می توانند برای کارآفرینان بسیار سودمند باشند.
برنامه های دیگری نیز تدارک دیده شده است که به مرور اعلام خواهیم کرد.

چه راهکارهایی برای ایجاد و توسعه کارآفرینی و موفقیت وجود دارد؟
طبعاً راه ها و راهکارهای توسعه و موفقیت در کارآفرینی زیاد است و مجال این بحث اندک. اما به عنوان یک مورد مهم می توان به تأمل در نگرش و عملکرد کارآفرینان موفق و الگوگیری از آنان اشاره کرد. در مورد فضای کلی کسب و کار و سیاستگذاری های کلان ملی در کارآفرینی نیز الگوگیری از کشورهای موفق در این زمینه با حفظ رویکرد خلاق توام با بومی سازی این الگوها می تواند یک راهکار خوب برای موفقیت باشد.

اگر مسوؤلی اینجا بود از او چه خواسته ای داشتید؟
متأسفانه ما عادت داریم که همه چیز را از مسئولین بخواهیم غافل از اینکه آن مسوول نیز مثل ما یک نفر آدم است. به هر شکل اگر بنا باشد چیزی بخواهم تغییر فضای کسب و کار، حذف نهادهای دولتی و شبه دولتی موازی با بخش خصوصی، اعتماد به بخش خصوصی و واگذاری امور قابل واگذاری به آن و تأمین منابع مورد نیاز بخش خصوصی می باشد. ایجاد بستر مناسب برای تحرک کارآفرینان و شرکت های ایرانی در سطح بین المللی با تدبیر مناسب از جمله تدابیر دیپلماتیک نیز بسیار مهم و تعیین کننده است. چرا که ورود به عرصه های بین المللی، در حد خودکفایی یا حتی بیشتر از آن می تواند اهمیت داشته باشد. با این تدابیر به نظر من مطمئناً مشکل اشتغالزایی و بیکاری آحاد جامعه به ویژه جوانان نیز مرتفع خواهد شد.

جوانان زیادی هستند که باید دست آنان را گرفت. حاضرید دست چند نفر را بگیرید؟
من اساساً با این تز دست گرفتن چندان موافق نیستم. ما به جای ماهی باید ماهی گیری یاد بدهیم. در غیر اینصورت افرادی داریم که مرتب باید دست آنها را گرفت. ماهی گیری هم همان مواردی است که در پرسش قبلی به آن اشاره کردم مثل آموزش های کارآفرینی، مشاوره، وب سایت و امثالهم.
خوشبختانه هم اکنون در سطح کشور حرکت خوبی برای آموزش های کارآفرینی شکل گرفته است که می تواند به ظرفیت سازی در این حوزه کمک های شایانی نماید.
بنده و موسسه فرزان نیز به سهم خود در این مسیر حرکت می کنیم؛ به نحوی که ان شاء ا… جوانان، خودشان با تشکیل گروه ها و هسته های کارآفرینی مثل موسسه فرزان به صورت مستقل عمل نمایند.
به خاطر دارم مدتی قبل که با معاون محترم سابق تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نشستی داشتیم ایشان جمله ارزشمندی را بیان کردند و فرمودند: «ارزش کار شما در اینجاست که روی پای خودتان ایستاده اید». به عبارت دیگر به کسی یا بودجه بیت المال وابسته نیستیم.
باید همه کمک کنند جوانان با ایجاد شرکت ها و تعاونی و هسته های کارآفرین و اشتغالزا روی پای خودشان بایستند نه اینکه کسی دستشان را بگیرد.

الان نیاز شما چیست و چگونه می توانید کارتان را گسترش دهید؟
ما در ۵ حوزه اصلی کارمان دارای BP یا طرح کسب و کار و Marketing Plan یا طرح های بازاریابی مشخص هستیم. من قبلاً به ایجاز به خواسته ها و نیازمان اشاره کردم ولی به طور مشخص، امکان مشارکت در برنامه های کلان کشوری با برون سپاری آنها توسط نهادهای دولتی از یک سو و از سوی دیگر ارائه تسهیلات با شرایط مناسب از جمله بازپرداخت طولانی مدت مانند آنچه که بسادگی برای شرکت های موازی در سایر کشورها فراهم است می تواند به توسعه فعالیت های ما بویژه در عرصه لبن المللی کمک چشمگیری نماید. البته افتخار ما این است که تا به امروز حتی یک ریال از منابع دولتی یا تسهیلات استفاده نکردیم؛ اما به هر حال توسعه نیازمند نقدینگی است.

آیا بین درس و کار کردن فاصله وجود دارد؟
بین تحصیل و کار تضادی وجود ندارد. همچنانکه بسیاری و تقریباً قریب به اتفاق همکاران ما در موسسه فرزان تحصیلات عالی داشته و یا در حال تحصیل هستند و همزمان در یک فعالیت کارآفرینانه دانش بنیان – که اتفاقاً تحصیلات دانشگاهی نیز لازمه آن است ـ به طور موفق مشارکت داشته اند.
اما به هر شکل وقت انسان محدود است و تمرکز بر یک حوزه، بطور طبیعی می تواند باعث ایجاد فاصله با سایر حوزه ها گردد. شاید بیل گیتس موسس شرکت مایکروسافت یک نمونه جالب در این زمینه باشد. وی در خاطرات خود اشاره می کند که مشغول تحصیل در دانشگاه بود ولی به دلیل تمرکز بر شرکت تازه تأسیس خود از ادامه تحصیل چشم پوشی می کند. وی جایی در خاطرات خود اشاره می کند که حضور کوتاهش در دانشگاه تأثیر زیادی بر افق دید وی داشته اما عملاً وی بدون مدرک دانشگاهی، موفق به ایجاد تحولی بزرگ در تمدن بشریت شده که بر زندگی قریب به اتفاق ما تأثیرگذار بوده است.
اما حتی بیل گیتس نیز با وجود موفقیت چشمگیر، اخیراً با حضور در دانشگاه مدرک دانشگاهی خود را دریافت نمود که می تواند گویای اهمیت تحصیل به ویژه تحصیلات دانشگاهی باشد.

فکر می کنید روحیه کارآفرینی از چه زمانی در شما شکل گرفته است؟
تا حدود ۲ تا ۳ دهه قبل، اعتقاد غالب بر نقش فاکتورهای ژنتیکی و وراثتی در شکل گیری شخصیت کارآفرین و موفقیت وی بود. امروزه مطالعات نشان داده است که محیط از جمله ساختار فرهنگی و آموزش هایی نظیر آموزش های کارآفرینی می توانند حائز نقش چشمگیری باشند.
به هر شکل روحیه کارآفرینی مثل سایر کاراکترهای شخصیتی، ترکیبی از فاکتورهای ذاتی مانند IQ, EQ و… همراه با عوامل محیطی می باشد که در طول زمان شکل می گیرد. در مورد من دوره دانشگاه و تحصیلات متوسطه نقش مهمی را ایفا نموده است.

از چه روش هایی برای رفع خستگی و ناامیدی روحیه تان استفاده می نمایید تا دوباره به کارتان باز گردید؟
در مسیر حرکت هر کارآفرین، مقاطعی وجود دارد که دشواری کار را به خوبی احساس می نماید. شاید به ندرت کارآفرینانی باشند که هیچگاه رنگ ناملایمات را در این مسیر ندیده باشند.
اینجانب نیز چنین مقاطعی را پشت سر گذاشته ام. در این شرایط من عمدتاً به قرآن کریم مراجعه می نمایم و ضمن استمداد، طلب ارشاد می کنم. خاطرم هست که در شرایطی خاص این آیه از سوره مبارکه قصص آمد: «بروید که شما و پیروانتان غالب خواهید بود». از آن پس این آیه را نوشتم و روی تابلو نصب کرده ام و در شرایط دشوار از آن کمک می گیرم.
من به ندرت از کار خسته می شوم. به این فرمایش از حضرت علی (ع) اعتقاد دارم که «بهترین تفریح کار است». ولی بعضی مواقع هم برای تنوع، جایی می رویم مثل دامان طبیعت یا سینما. ما در موسسه فرزان به آن اقدامات فرهنگی می گوییم! که کمک می کند با توان مضاعف به کار برگردیم.

یک خاطره از کارتان تعریف کنید:
کار و کارآفرینی هر روز و بلکه هر ساعت آن خاطره است. شاید بهترین و جدیدترین آن انتخاب به عنوان کارآفرین برتر ملی در سال جاری و توفیق سخنرانی در محضر مقام معظم رهبری در ماه مبارک رمضان و در جلسه برگزیدگان فعالان اقتصادی کشور باشد.

با چه دیدی به بازار کسب و کار می نگرید؟
فضای کسب و کار عرصه و جولانگاه هسته های کار و کارآفرینی است. امیدوارم این فضا، فضایی مساعد برای همه باشد.

به نظر شما بزرگ ترین مشکل در حوزه کارآفرینی چیست؟
به مشکلات کارآفرینی در پرسش های گذشته اشاره شد. شاید بزرگترین مشکلات در حوزه کارآفرینی، تهدیدات یا به عبارتی عوامل بیرونی تأثیرگذار بر کارآفرین و کارآفرینی باشد و این محل مداخله مدیران راهبردی کشور و سیاستگذاران است.

در پایان ضمن تشکر از شما اگر صحبتی دارید بفرمایید.
از شما متشکرم و برای همه آرزوی توفیق دارم.